SOSYAL BİLGİLER
Osmanlı Kültür-Medeniyet
Devlet Yönetimi
Osmanlı Devleti adını kurucusundan almıştır. Devletin başında hükümdar bulunmaktaydı. Hükümdarlar bey, gazi, sultan, hüdavendigar, han, hakan, halife gibi ünvanları da kullanmışlardır. Osmanlı Devleti'nde hükümdarlık babadan oğula geçmekteydi. Hükümdarın erkek çocuklarının hepsi padişah olma hakkına sahipti. Bu durum taht kavgalarının yaşanmasına neden olmuştur. Padişahın erkek çocukları devlet yönetiminde tecrübe ve bilgi sahibi olmaları için sancaklara gönderilirdi (sancağa çıkma usulü). Şehzadeleri, sancaklarda "Lala" adı verilen hocaları eğtimekteydi. Bu uygulama ile şehzadeler padişah olduklarında ülkeyi başarılı bir şekilde yönetmişlerdir.
I.Ahmet zamanında ise taht kavgalarını önlemek amacıyla düzenleme yapılmıştır. Buna göre kardeşlerden en yaşlı ve olgun olanın (Ekber-Erşet sistemi) tahta geçmesine karar verildi. Bu uygulama ile sancağa çıkma usulü de kaldırıdı. Ekber-Erşet sistemi taht kavgalarını önlemiş olmasına rağmen sancağa çıkma usulünün kaldırılması şehzadelerin yöneticilik tecrübeleri olmadan padişah olmalarına neden oldu. Devlet yönetiminde merkezi otoriteinin bozlulmasında önemli bir etkiye sahiptir.
Osmanlı Devletinde padişah kesin otoritedir. Verdiği kararlar kanun hükmündedir. Bununla birlikte padişahın verdiği kararlar keyfi değildir. Padişah, dini kurallara, örfi kurallara ve töreye uygun kararlar vermekteydi. Devletin yönetiminde en başta padişah bulunmaktaydı.
Bursa ve Edirne devlete başkentlik yapmş şehirlerdir. İstanbul'un fethiyle devletin merkezi İstanbul olmuştur. Fatih, bu dönemde Topkapı Sasrayı'nı yaptırarak devleti buradan yönetmiştir. Saray, "Enderun" ve "Birun" adı verilen iki kısımdan oluşmaktadır. Birun sarayın dış bölümüdür. Enderun (Saray okulu) ise iç bölümünü oluşturmaktadır. Enderun, yönetici yetiştiren okuldur. Burada devşirme sisteminden gelen Hıristiyan ailelerin çocukları eğitilirdi. Enderun; Has oda, Hazine odası, Kiler odası ve Seferli odasından oluşmaktaydı.
Enderun'un diğer bir kısmını ise Harem oluşturmaktaydı. Harem saray kadınlarının bulunduğu ve eğitim adlığı kısımdır.
Divan-ı Humayun
Devlet işlerinin görüşüldüğü ve karara bağlandığı yerdir. Orhan Bey zamanında kurulmuştur. Divana padişah başkanlık ederdi Fatih döneminden itibaren divana sadrazam başkanlık yapmaya başlamıştır. Divanda alınan kararlar padişahın onaylamasıyla uyuglanırdı.
Divana katılan üyeler
Sadrazam (Veziriazam)
- Padişah adına devlet işlerini yöneten en yüksek derecedeki görevlidir. H ükümdarın mührünü taşırdı.
Kazasker
- Kadı ve müderrislerin atamasını yapar.
- Divanda önemli davalara bakar.
- Günümüzdeki Adalet bakanıdır.
Vezirler
- Sadrazaman yardımcı olan devlet işlerinden sorumlu olan kişilerdir.
- Günümüzdeki devlet bakanlarıdır.
Defterdar
- Mali işleden sorumlu divan üyesidir.
- Günümüzdeki maliye bakanınıdır.
Nişancı
- Padişahın yabancı devletlere gönderdiği mektuplara tuğra (padişahın imzası) çeker.
- Fethedilen toprakları deftere kaydeder.
Şeyhülislam
- Alınan kararların İslam dinine uygunluğunu denetler, karar verir.
- Halifeliğin, Osmanlıya geçmesiyle önemi artmıştır.
- Günümüzdeki müftüdür.
Kaptan-ı Derya
- Donanma komutanıdır.
2. konu
Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi (1299 - 1453)
Kuruluş Dönemi Padişahları
Osman Bey
Orhan Bey
I.Murat
I.Bayezit (Yıldırım)
Fetret Dönemi (1402-1413) (Padişahsız geçen dönemdir.)
I.Mehmet (Çelebi)
II.Murat
(II.Mehmet)
Osmanlı Devleti Kurulduğu Sırada Anadolu'nun Durumu
Anadolu'nun Durumu:
Osmanlı Devleti kurulduğu sırada Anadolu siyasi ve ekonomik bakımdan karışık bir durumdaydı. Anadolu'nun bir kısmında İlhanlı Devleti egemen durumdaydı. Bunun yanı sıra Trabzon'da Trabzon Rum İmparatorluğu, Marmara Bölgesi'nde ise Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu bulunmaktaydı.
Anadolu Selçuklu Devleti ise eski gücünü keybetmiş bir durumdaydı.Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflaması ve yıkılmasıyla ortaya bazı Türk Beylikleri çıkmıştır.
Bu beyliklerden önemlileri ve kuruldukları yerler şöyledir:
Karamanoğulları - Konya ve çevresi
Germiyanoğulları - kütahya
Karesioğulları - Balıkesir, Çanakkale
Candaroğulları - Kastamonu
Menteşeoğulları - Muğla
Saruhanoğulları - Manisa
Aydınoğulları - Aydın
Hamitoğulları - Isparta
Dulkadiroğullar - Maraş
Osmanoğulları - Söğüt
Ramazanoğulları - Adana
Osmanlılar diğer beyliklere göre küçük bir durumdaydı. Osmanlılar bu nedenle kendisinden daha güçlü olan bu beyliklerle mücadele etmemiştir. Bu beyliklerle barış halinde yaşamışlardır.
Balkanların Durumu:
Osmanlı Devleti kurulduğu dönemde Bizans eski gücünü yitirmiş ve taht kavgalarıyla karışıklıllar içerisindeydi.
Bizans tekfurları (vali) eski gücünü kaybeden Bizans'a karşı itaatsiz davranmaktaydı.Bu durum Osmanlı Devleti'nin topraklarını batıya doğru genişletmesinde ve kısa sürede güçlenmesinde etkili olmuştur.
Balkanlarda ise Sırp, Bulgar krallıkları ile Eflak, Bosna ve Arnavutluk gibi prenslikler bulunmaktaydı. Bu krallık ve prenslikler birbirleriyle çekişme halindeydi. Balkan topraklarında siyasi bir birlik yoktu. Balkan topraklarının bu şekilde olmas Osmanlı Devleti'nin Rumeli'ye geçmesi ve Balkanlarda hızlı bir şekilde ilerlemesini kolaylaştırmıştı.
Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu
Malazgirt Savaşından sonra Anadolu'da kurulan Anadolu Selçuklu Devleti sınırların güvenliğini korumak amacıyla sınır bölgelerine Türkleri yerleştirmiş ve buralarda uç beylikleri oluşturmuştu. Kösedağ Savaşı'nda (1243) Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devleti zayıflamaya başlayıp yıkılma sürecine girince uç beylikleri bağımsızlıklarını ilan ettiler.
Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği Oğuzların Bozok kolunun kayı boyuna mensuptur. Anadolu Selçuklu hükümdarı 1. Alaaddin Keykubat zamanında Ankara Karacadağ civarına yerleşen Osmanlı Beyliği Ertuğrul Gazi önderliğinde Bizans'ın elinde bulunan Söğüt ve Domaniç'i ele geçirmiş ve buraya yerleşmişlerdir.
Ertuğrul Gazi'nin ölümünden sonra beyliğin başına oğlu Osman Bey geçti. Anadolu'da İlhanlı Devleti'nin ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin gücünün azalmasını fırsat bilen Osman Bey 1299 tarihinde bağımsızlğı ilan etti.
Osmanlı Devleti'nin kısa sürede büyümesini sağlayan nedenler
- Bizansın merkezî otoritesinin zayıflaması, Balkanların siyasi açıdan parçalanmış olması, Anadolu'da siyasi birliğin olmaması.
- İlk Osmanlı beylerinin yetenekli oluşu.
- Merkeziyetçi bir yapıya sahip olması.
- İskan Siyeseti.
- Müslüman olmayan halka uygulanan hoşgörü siyaseti ve adaletli yönetim.
Osman Bey Dönemi (1299-1324)
Osman Bey, kendisinden güçlü olan Anadolu Beylikleriyle mücadele etmek yerine eski gücünü kaybetmiş Bizans'a karşı mücadele etmiştir. Bizans tekfurlarından Karacahisar'ı almıştır. İnegöl, Bilecik, Yarhisar ve Yenişehir de bu dönemde Osmanlı topraklarına katıldı. Bizans tekfurları Osman Bey'e karşı birleşerek mücadele etme kararı aldılar.
Koyunhisar Savaşı (1302)
- Osmanlı Devleti ve Bizans tekfurları arasında meydana gelen bir savaştır.
- Yapılan savaşı Osmanlı Devleti kazandı. İzmit, İznik ve Bursa'nın alınması kolay hale geldi.
- Bu savaş Bizans güçleriyle yapılan ilk savaştır.
Orhan Bey (1326-1359)
- Orhan Bey zamanında fetih hareketleri devam etti.1326 yılında Bursa ele geçirildi. Bizans'ın topraklarına karşı yapılan fetih hareketleri devam etti. Bizans bu saldırıları engellemek için harekete geçti.
Maltepe Savaşı (1329)
- Bizans İmparatorluğ'unun Osmanlı akınlarını sona erdirmek amacıyla yapılan savaşı osmanlı Devleti kazandı.
- Savaşın sonucunda İznik ve İzmit ele geçirildi.
Rumeli'ye Geçiş
Osmanlı Devleti aldığı topraklarla sınırlarını hızlı bir şekilde genişletmiş diğer Türk beyliklerinin dikkatini çekmişti.
Bizans İmparatoru Kantakuzen taht kavgalarının yaşandığı bir dönemde kendi durumunu güçlendirmek amacıyla Orhan Bey'den yardım ister.Orhan Bey oğlu Süleyman Paşa'yı Kantakuzen'e yardım için gönderir. Kantakuzen bu yardım sayesinde tahtta kalmaya devam eder.Osmanlı Devleti sonraki zamanlarda da Bizans'ı düşmanlarına karşı korudu. Bu yardımlar sonucunda Bizans Gelibolu'da bulunan Çimpe Kalesi'ni Osmanlı Devleti'ne verdi.
- Çimpe kalesinin alınması Osmanlı Devleti'nin Rumeli'ye yerleşmesini ve Rumeli'de kolayca ilerlemesini sağladı.
- Balkanlarda yapılacak olan fetihlerde Çimpe Kalesi bir üst olarak kullanılmıştır.
Süleyman Paşa Gelibolu, Bolayır ve Tekirdağ kıyılarını ele geçirmiş ve devletin sınırlarını genişletmiştir.
Edirne'nin Fethi (1363)
I. Murat döneminde yapılan Sazlıdere davaşıyla Edirne alındı.
I. Murat, Balkanlarda yapılan fetihleri daha iyi yönetmek amacıyla başkenti Edirne'ye taşımıştır.
Sırpsındığı Savaşı (1364)
Savaşın nedeni ve gelişimi:
- Edirne'nin alınmasıyla telaşa kapılan Avrupa papa'nın öncülüğünde bir Haçlı Ordusu hazırladı. Bu ordu Macarlar, Sırplar, Eflak ve Bosnalılardan oluşuyordu.
- Osmanlı öncü kuvvetleri Hacı İlbey'in ani bir baskınıyla Haçlı ordusunu bozguna uğrattı.İstanbul dışında Trakya'nın büyük bir kısmı osmanlı Devleti'nin eline geçti
- Bu savaş Osmanlı Devleti'nin Haçlı ordusuyla yapıtığı ilk savaştır.
Çirmen Savaşı (1371)
- Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda yerleşmesini engellemek için yeni bir Haçlı ordusu oluşturuldu. Çirmen'de (1371) yapılan bu savaşı Osmanlı Devleti kazandı.
I. Kosova Savaşı (1389)
- Osmanlı Devleti (I. Murat) ile Haçlı ordusu (Sırplı komutan Lazar) arasında meydana geldi.
Savaşın Nedeni:
- Osmanlı Devleti'nin Sofya, Niş, Manastır'ı alması. Balkanlar'da ilerlemesi.
Savaşaın başlaması ve gelişimi:
- Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'da hızlı bir şekilde ilerlemesi Balkan Devletlerini telaşlandırmıştı. Bu amaçla Sırplar, Arnavutlar, Bulgarlar aralarında bir anlaşma yaparak
Haçlı ordusu meydana getirdiler. I. Murat öncelikle Bulgarlar üzerine bir ordu yollayarak Bulgarları etkisiz hale getirdi.Ardından Sırp komutanı öncülüğünde olan Haçlı ordusunu Kosova Ovasında yaptığı mücadelede yenilgiye uğrattı.
Savaşın Sonuçları:
- I. Murat savaş alanını gezerken bir sırplı tarafından hançerlenerek şehit oldu.Yerine oğlu I. Bayezid geçti.
- Bu savaş Osmanlı Devleti'nin Balkanalrdan kolay kolay atılamayacağını ortaya koydu.
Niğbolu Savaşı (1396)
- Osmanlı Devleti ile Haçlı ordusu arasında meydana geldi.
Savaşın Nedenleri:
- Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda hızlı bir şekilde ilerlemesi.
Savaşaın başlaması ve gelişimi:
- Macar kralı papa ve Avrupa'dan yardım isteyerek Haçlı ordusunun oluşmasını sağlar. Bu orduya Almanya, Fransa, İngiltere ve İtalyadan gelen kuvvetler de katılır.Haçlı ordusu Niğbolu Kalesini kuşatır. Bunu haber alan Yıldırım Bayezid İstanbul kuşatmasını kaldırarak Niğbolu kalesi'ne gider. Düşmanı ağır bit yenilgiye uğratır.
Savaşın Sonuçları:
- Bulgar krallığı ortadan kaldırıldı.
- Osmanlı Devleti'nin Balkanlardan çıkarmanın mümkün olmadığı ortaya çıktı.
Ankara Savaşı (1402)
- Yıldırım Bayezid ile Timur arasında meydana geldi. Timur Devleti, Irak, İran ve Azerbaycan'ı alarak Osmanlı Devleti'ne komşu olmuş ve güçlü bir orduya sahiptir.
Savaşın Nedenleri:
- Timur tarafından toprakları alınan Karakoyunlu Kara Yusuf ile Celayirli Devleti'nin hükümdarı Ahmet Celayir'in Yıldırım Bayezid'e sığınmıştı. Timur bu kişileri Yıldırım Bayezid'ten isteyen bir mektup yazmıştı. Yıldırım Bayezid de red cevabı verdi. Yıldırım'ın son verdiği Anadolu Beyliklerinin beyleri de Timur'a sığınmışlardı. İki hükümdar arasında hakaret içeren mektuplaşmaların olması savaşı zorunlu duruma getirdi.
Ankara'nın Çubuk Ovasında yapılan savaşı sayıca üstün olan Timur kazandı.Savaş sonunda Yıldırım Bayezit Timur tarafından esir olarak götürüldü.
Savaşın Sonuçları:
- Anadolu beylikleri tekrar kuruldu. Anadolu'da kurulan siyasi birlik tekrar bozuldu.
- Fetih hareketleri duraksadı. Balkanlardaki fetihler geriledi.
- İstanbul'un alınması gecikti.
- Osmanlı Devleti'nde Fetret (Bunalım) dönemi başladı. Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirdi.
Fetret (Bunalım) Devri (1402 - 1413)
Ankara Savaşından sonra Timur Yıldırım Bayezid'i yanında götürmüş ve Osmanlı Devleti'nin Yıldırım'ın oğulları arasında paylaştırmıştı. Timur bu şekilde taht kavgaları yaşatarak Osmanlı Devleti'nin parçalanmasını amaçlamıştı. Yaklaşık 11 yıl süren taht kavgaları sırasında padişahsız kalan devlet dağılma tehlikesi geçrimiştir. Kardeşler arasındaki mücadeleyi 1413 yılında Çelebi Mehmet kazanmış ve Osmanlı Devleti'nde Fetret Devri'in sona erdirmiştir.Çelebi Mehmet tahta geçtikten sonra Anadolu siyasi birliğini sağlamak için mücadele etmiştir.Osmanlı Devleti'nin otoritesini tekrar sağlamıştır. ölümünden sonra yerine oğlu II. Murat geçmiştir.
Edirne-Segedin Anlaşamsı (1444)
- Osmanlı Devleti ve Macarlar arasında imzalandı.
- Osmanlı Devleti'nin II. Murat döneminde Balkanlar�da Macarlara karşı üst üste yenilgiye uğraması nedeniyle zor durumda kalmış ve Edirne-Segedin antlaşmasını imzalamıştır.
Maddeleri:
- Osmanlı Devleti ile Macarlar arasında 10 yıl süreyle savaş yapılamyacak.
- Bulgaristan osmanlı egemenliğini tanıyacak.
- Eflak, Osmanlı Devleti'ne vergi verecek.
Varna Savaşı (1444)
Osmanlı Devleti ile Haçlı Ordusu arasında meydana geldi.
Savaşın Nedeni ve gelişimi:
- Edirne-Segedin anlaşmasından sonra II. Murat tahtı 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet'e (Fatih) bırakır. Bu durumu kullanamk isteyen Avrupalı Devletler Edirne-Segedin anlaşamsına uymayarak Haçlı ordusu oluşturdular.Bu orduya Eflak, Leh, Hırvat, Alma ve Venedik kuvvetleri katıldı. Bu durum karşısında II. Murat tekrar tahta geçer ve yapılan savaşı kazanır.
Savaşın Sonuçları:
- Osmanlı Devleti'nin Balkanlardan atılamayacağını gösterdi.
- Balkanlarda türk egemenliği sağlandı.
II. Kosava Savaşı (1448)
Osmanlı Devleti ile Haçlı Ordusu arasında meydana geldi.
Savaşın Nedeni ve gelişimi:
- Macarlar Varna savaşının intikamını almak için yeniden bir Haçlı ordusu oluşmasını sağladı. Yapılan savaşı II. Murat kazandı.
Savaşın Sonuçları:
- Türkler Balkanlarda kesin olarak yerleşti.
- Avrupalı Devletler Türkleri Balkanlardan atma ümidini kaybetti.
- Bizans'ın AVrupa'dan yardım alma ümidi kalmadı. İstanbul'un alınması kolaylaştı.
